Тұқым қуалаушылық дегеніміз не?

Неліктен біз ата-анамызға ұқсаймыз? Тұқым қуалаушылық дегеніміз не?
Тұқым қуалаушылық – ағзалардың ұрпаққа беріліп, ата-аналық белгілерді басқа ұрпақтарда көбейту қасиеті.

Адамзат тарихында тұқым қуалаушылықтың табиғаты туралы алуан түрлі болжамдар жасалған.
Жабайы тайпалардың жегіштері өлтірілген жаудың ақыл-ойы мен батылдығын иемдену үшін оның миын, жүрегін, бауырын жеген.
Австралияның байырғы тұрғындары адам физикалық және рухани қасиеттерді ата-анасынан емес, туған кезде мекен ететін ата-бабасының рухынан алады және оған дейін оның өлетін қабығы үлкен құмырсқаның ұясында немесе бір жерде пайда болуын күтеді деп есептеді. 
Өркениеттің дамуымен адамдар ата-бабаларының рухы маңызды емес екенін түсіне бастады: ата-бабалар ұрпақтар тізбегі бойымен олардың ерекшеліктерін анықтайтын нәрсені бергендіктен ғана ұрпақ болып қайта туады.

Тұқым қуалаушылық сұрақтарына ғылыми тұрғыдан алғашқы жауаптарды чех монахы Грегор Мендель берді. 1856 жылдан 1863 жылға дейін ол монастырь бағында бұршаққа эксперименттер жүргізді және тұқым қуалау механизмін түсіндіретін генетиканың классикалық заңдарын жасаушы, жаңа ғылымның негізін қалаушы болады деп ойлаған да жоқ. Мендельдің еңбегі 20 ғасырдың басында гендер туралы түсініктердің дамуымен ғана танылды. 1900 жылы К.Корренс, Х.Де Врис және Э.Чермак бір-біріне тәуелсіз Мендель шығарған тұқым қуалау заңдарын қайта ашты.
Тірі ағзалардың барлық тұқым қуалайтын қасиеттері материалдық, дискретті, яғни бір-бірінен бөлінетін бөлшектермен анықталады. Оларды гендер деп атайды.
Бұл жасушаның бөлінуі кезінде ұрпақтан ұрпаққа берілетін және адам ағзасында белгілі бір белгілердің қалыптасуына жауапты гендер.
Әрбір жасуша бөлінуімен гендер саны екі еселенуі керек. Әйтпесе, олар жай ғана жоғалады.
Жоғары сатыдағы организмдердегі (эукариоттар) гендер жасушалардың ядроларында орналасады; жасушалардың цитоплазмасында бірнеше ғана кездеседі және тұқым қуалаудың митохондриялық түрін анықтайды - аналық сызық бойымен.

Ядроларда гендер «үлкен түрде» жатпайды, бірақ сызықтық құрылымдарды – хромосомаларды құрайды. Грек тілінен аударғанда хромосома – түсті дене. Оларды шынымен де арнайы әдістермен бояуға болады, содан кейін жасушаларды бөлу кезінде олар оптикалық микроскоптың астында анық көрінеді.
Әрбір хромосоманың өзіндік мөлшері, пішіні және химиялық қасиеттері бар. Оның негізін дезоксирибонуклеопротеидтер кешені, яғни ДНҚ молекуласы құрайды.
Хромосомалар тұқым қуалайтын ақпаратты тасымалдаушылар болып табылады.
Әрбір биологиялық түр хромосомалардың белгілі санымен және құрылымымен сипатталады, олар бірге хромосомалар жиынтығын немесе кариотипті құрайды. Адамдарда 46 хромосома бар.
Кариотип - соматикалық жасушаның ядросында орналасқан хромосомалардың жиынтығы. Адамның кариотипін сипаттау үшін белгілі бір әмбебап схема және арнайы белгілер қолданылады. Сонымен, 46, ХХ жазба әйелдің қалыпты кариотипін, ал 46, XY - ер адамның қалыпты кариотипін сипаттайды.
Туылмаған бала генетикалық материалдың жартысын әкесінен, жартысын анасынан алады.
Жыныс жасушаларының түзілу процесінде (гаметогенез) хромосомалар саны азаяды: әрбір жыныс жасушасында 23 хромосома болады – әрбір жұптан бір-бірден. Ұрықтану кезінде аталық және аналық жыныс жасушалары біріктіріліп, хромосомалардың қалыпты жиынтығы қалпына келеді.

Бұл бірқатар ұрпақтардағы хромосома санының тұрақтылығын қамтамасыз етеді.